Na początek krótka, definicja z internetu: zamek to mechanizm wbudowany w drzwi, zabezpieczający dostęp do pewnej, ograniczonej przestrzeni, zwykle otwierany kluczem. Składa się z dwóch zasadniczych części – układu rozpoznającego klucz oraz mechanizmu ryglującego.
Wyłowiona z sieci definicja aż prosi się o uzupełnienie. Nie wszystkie zamki są bowiem wbudowane w drzwi i nie wszystkie potrzebują klucza. Jedną cechą wspólną większości zamków jest zastosowanie unikatowego kodu zapisanego w kluczu, karcie magnetycznej czy w mechanizmie zamka szyfrowego do zabezpieczenia rygla przed nieautoryzowanym otwarciem. Zacznijmy zatem od typów zamków.
Zamki przede wszystkim należy podzielić ze względu na sposób ich montażu. Do wyboru masz:
Zamek wpuszczany Mul-T-Lock
Inaczej wewnętrzne. Montowane są w środku drzwi, w specjalnie przygotowanym do tego otworze. Rygiel po przekręceniu klucza wchodzi do wzmocnionego otworu w futrynie, blokując tym samym drzwi. Najpowszechniejszą formą zamków wpuszczanych są tzw. zamki podklamkowe.
Osobną odmianą zamków podklamkowych są zamki hakowe. Rygiel ma kształt masywnego haczyka i wysuwa się z puszki zamka poprzez półobrót. Ze względu na to, że zamki hakowe zajmują mniej miejsca i nie potrzebują tak głębokiego otworu w skrzydle, wybierane są do drzwi z PVC, aluminium i HDF. Przeznaczone są bardzo często do drzwi wewnętrznych – do łazienki, wc, sekretarzyka.
Zamek Cyklop TG61 firmy LOB
Zamki nawierzchniowe mocowane są do drzwi. Najczęściej z jednej strony otwierają się za pomocą klucza, z drugiej – za pomocą gałki lub zasuwy. Spotkać można również nazwy: nadrzwiowe lub zewnętrzne.
Zamki nawierzchniowe można zamontować na drzwiach, które są zbyt cienkie, aby umieścić w nich zamek wpuszczany. Mogą też stanowić dodatkowe zabezpieczenie, wykorzystywane także wtedy, kiedy przebywasz wewnątrz mieszkania.
Według specjalistów, zamki wpuszczane gwarantują wyższy poziom bezpieczeństwa. Przyczyna jest prosta – trudniej sforsować system zabezpieczający umocowany w konstrukcji drzwi, aniżeli zamontowany na ich powierzchni. Oczywiście wiele zależy również od typu zamka, wkładki itp., o czym piszemy w dalszej części tekstu.
Należy też wspomnieć o zamkach rozporowych, wielopunktowych. Mogą one być zarówno nawierzchniowe jak i wpuszczane. Montowane są najczęściej w drzwiach antywłamaniowych. Od zwykłych zamków różnią się tym, że zamiast jednego rygla blokującego drzwi, są wyposażone w kilka rygli (np. siedem), które zamykają drzwi w dwóch płaszczyznach – z boku oraz u góry i dołu. Rzecz jasna, w tym przypadku zamek wpuszczany jest również lepszym rozwiązaniem, nie tylko ze względu na wyższe bezpieczeństwo, lecz także z powodów estetycznych. System sztab umieszczony na drzwiach nie należy do najpiękniejszych.
Kolejny podział zamków dotyczy sposobu kodowania informacji, dzięki której można otworzyć drzwi. W ofercie sklepów znajdziesz zamki:
Są to zamki tradycyjne, stosowane najczęściej. Są niedrogie, skuteczne, nie wymagają serwisowania i nie potrzebują zasilania prądem. Przesunięcie rygla odbywa się poprzez przekręcenie klucza. Bezpieczeństwo zależy od kombinacji ząbków, nacięć i nawierceń na kluczu.
Niektórzy producenci w najlepszych modelach wykorzystuję także magnetyczne kodowanie klucza. Zanim go przekręcisz, zamek musi rozpoznać unikatową zapisaną w kluczu informację magnetyczną. Daje to podwójne zabezpieczenie – kodem mechanicznym i magnetycznym.
Nazywane też elektronicznymi. W tym wypadku mamy do czynienia z połączeniem tradycyjnego zamka ze sterowaniem elektronicznym. Zamiast zwykłego klucza, klient otrzymuje kartę lub brelok do kluczy z zakodowaną informacją, która umożliwia otworzenie drzwi. Kod może być zmieniany. Pod odczytaniu niezbędnej informacji, impuls elektryczny zwalnia blokadę i pozwala na otworzenie drzwi klamką w tradycyjny sposób.
Zamki elektromechaniczne dzieli się na:
Off line najczęściej stosowane są w biurach, urzędach, a nawet mieszkaniach. Nie są one podłączone do centralnego systemu i każdy zamek pracuje niezależnie. Zamki on line wykorzystywane są przede wszystkim w hotelach. Takie rozwiązanie daje możliwość otworzenia zamka z poziomu recepcji. Nie pozostaje to bez znaczenia choćby z powodu bezpieczeństwa gości. W momencie zagrożenia pożarowego można łatwo odblokować wszystkie drzwi i ułatwić w ten sposób ewakuację.
Zamki elektroniczne wymagają zasilania z baterii (np. AA) lub sieci.
Na rynku znajdziesz także zamki elektromagnetyczne, które bardzo często stosuje się w drzwiach do klatek schodowych (współpracują z domofonami, elektronicznymi zamkami szyfrowymi), w śluzach bezpieczeństwa w bankach, w drzwiach sterowanych z pilota. Nazywane są elektrozaczepami, ryglami elektromagnetycznymi. Zasada działania jest prosta, impuls elektryczny uaktywnia elektromagnes i pozwala na otworzenie drzwi.
Pisząc o zamkach nie sposób pominąć modeli:
Szyfrowy zamek mechaniczny
Codelock O460
Zamki szyfrowe można również podzielić na mechaniczne i elektroniczne – w zależności od sposobu zapisania kodu. W elektronicznych informacje zakodowane są cyfrowo, w mechanicznych zaś mamy do czynienia z kombinacją sprężynowych zapadek, które ułożone w odpowiedniej kolejności odblokują klamkę. Zamki szyfrowe nie są polecane do drzwi zewnętrznych. Raczej powinny zabezpieczać schowki, składziki, drzwi między garażem a domem, wyłączone z powszechnego użytku pomieszczenia biurowe itp. Mimo że wszystkie zamki szyfrowe pozwalają na łatwą i szybką zmianę kodu, to rozszyfrowanie go wcale nie jest trudne. Wystarczy, że osoba, która chce dostać się do Twojego domu przyczai się w krzakach z kamerą o dużym zoomie i nagra moment, kiedy wpisujesz kod.
Wyższość zamka mechanicznego nad elektronicznym jest oczywista – nie potrzebuje zasilania i będzie działać, kiedy w bloku zabraknie prądu lub w zamku wysiądą baterie. W zamkach elektronicznych można natomiast wprowadzić trudniejsze kombinacje.
Dobrze, jeśli zamek szyfrowy elektroniczny daje również możliwość otworzenia drzwi za pomocą klucza. Wtedy przewaga zamka mechanicznego maleje.
Zamki zatrzaskowe mogą być wpuszczane i nawierzchniowe, mechaniczne, elektromechaniczne i szyfrowe. Wychodząc z pomieszczenia wystarczy zamknąć drzwi, a zamek zatrzaśnie się samoczynnie. Należy jednak pamiętać o tym, żeby zabrać ze sobą klucze. W przypadku zamku szyfrowego takich obaw nie ma, o ile zawsze pamiętasz układ cyfr.
Innym rozwiązaniem są zamki biometryczne, które rozpoznają zakodowane wcześniej odciski palców. Wystarczy przyłożyć kciuk do czytnika, poczekać chwilę aż odcisk zostanie zidentyfikowany i otworzą się drzwi. Współczesne zamki biometryczne pozwalają na zakodowanie nawet kilkuset różnych odcisków palców. Dzięki temu mogą być z powodzeniem wykorzystywane w siedzibach firm lub w urzędach.
Jeśli zależy Ci na zakupie zamka, który został dokładnie przetestowany i dzięki temu jego skuteczność została potwierdzona badaniami i odpowiednio sklasyfikowana, wybierz model posiadający certyfikat uprawnionej jednostki certyfikującej, np. Instytutu Mechaniki Precyzyjnej. Badania prowadzone są w oparciu o normę PN-EN 12209:2005 i obejmują bardzo szerokie spektrum zastosowania zamka, począwszy od jego kategorii użytkowej i kończąc na identyfikacji klucza. Wyniki badań zostają zapisane 12-cyfrowym kodem klasyfikacyjnym, z czego ostatnia cyfra dotyczy badania w oparciu o normę PN-EN 1300.
Jeśli chodzi o odporność na włamanie, najbardziej istotne są punkty 7 i 12. Postarajmy się rozszyfrować kod klasyfikujący zamek.
Pierwsza cyfra określa kategorię użytkową, która dzieli się na trzy klasy: 1 – mieszkania, 2 – biura, 3 – szkoły. Drugie oznaczenie dotyczy trwałości zapadki pod określonym obciążeniem. Ten parametr oznaczono aż dwunastoma klasami – A, B, C, F, G, H, L, M, R, S, W, X, przy czym klasa najniższa – A charakteryzuje się trwałością na poziomie 50 000 cykli bez obciążenia, zaś najwyższa X – 200 000 cykli przy obciążeniu 120 N. Trzeci podpunkt mówi o przydatności zamka do drzwi o określonej masie i sile zamykającej. Klasy określono cyframi od 1 do 9. Dla większości zamków stosowanych w domach i mieszkaniach klasyfikacja ta nie ma najmniejszego znaczenia, ponieważ najniższa, 1 klasa dopuszcza zamek do użytkowania drzwi o masie do 100 kg i sile zamykania do 50 N. Podpunkt czwarty przedstawia przydatność zamka do drzwi ognioodpornych i dymoszczelnych: 0 – nieodpowiedni, 1 – dopuszczony. Podpunkt piąty dotyczy bezpieczeństwa i charakteryzuje się jedną klasą – 0, co oznacza brak wymagań. Cyfra szósta opisuje odporność zamka na korozję i temperaturę. Jest osiem klas.
Klasa | Odporność na korozję i temperaturę |
---|---|
O | nie określono odporności |
A | niska/nie określono odporności na temp. |
B | średnia/nie określono odporności na temp. |
C | wysoka/nie określono odporności na temp. |
D | b.wysoka/nie określono odporności na temp. |
E | średnia/ - 20oC do +80oC |
F | wysoka/ - 20oC do +80oC |
G | b. wysoka/ - 20oC do +80oC |
Jak już wspomnieliśmy, bardzo istotny i często wyszczególniany przez jednostki certyfikujące jest podpunkt siódmy, określający poziom zabezpieczenia i odporność zamka na przewiercenie. Jest siedem klas opisanych cyframi.
Klasa | Zabezpieczenie i odporność na wiercenie |
---|---|
1 | minimalne, bez odporności na wiercenie |
2 | niskie, bez odporności na wiercenie |
3 | średnie, bez odporności na wiercenie |
4 | wysokie, bez odporności na wiercenie |
5 | wysokie, z odpornością na wiercenie |
6 | bardzo wysokie, bez odporności na wiercenie |
7 | bardzo wysokie, z odpornością na wiercenie |
W podpunkcie ósmym określono rodzaj zamka i jego zakres zastosowania w zależności od rodzaju drzwi. Jest aż 16 klas:
A, S – wpuszczany, drzwi dowolne
B, H, K, P – wpuszczany, drzwi rozwierane
C, L – wpuszczany, drzwi przesuwne
D, T – wierzchni, drzwi dowolne
E, J, M, R – wierzchni, drzwi rozwierane
F, N – wierzchni, drzwi przesuwne
Cyfra dziewiąta mówi o rodzaju zamka – czy jest to zamek z wkładką czy też zastawkowy lub bez klucza. Podpunkt ten jest raczej mało istotny, ponieważ już na etapie kupowania większość klientów ma sprecyzowane wymagania. W każdym razie jest dziewięć klas opisanych literami O, A, B, C, D, E, F, G, H.
Dziesiąty podpunkt kodu określa typ mechanizmu zastosowanego w zamku i wyróżnia pięć klas, które niewiele mówią przysłowiowemu Kowalskiemu i raczej pozostają bez wpływu na wybór.
Pod numerem jedenastym zaszyfrowano termin identyfikacja klucza. Klasyfikacja opisana literami – O, A, B, C, D, E, F, G, H – określa minimalną liczbę zastawek. Klasa najniższa (O) nie stawia żadnych wymagań pod tym względem, najwyższa (H) wymaga przynajmniej osiem zastawek.
Dwunasta część kodu klasyfikacyjnego dotyczy odporności na włamanie, badanie zaś przeprowadzane jest w oparciu o normę PN-EN 1300. Eksperci sprawdzają ile czasu wytrzyma zamek poddany złodziejskim działaniom – wierceniu, piłowaniu, próbom ścięcia, wyrwania itp. Jest pięć klas.
Klasa | Minimalny czas oporu w minutach |
---|---|
O, T | 0 |
A | 1 |
B | 3 |
C | 6 |
Norma PN-EN 1300 określa również odporność na włamanie zamków HSL (High Security Locks) o specjalistycznym przeznaczeniu – do sejfów, szafek pancernych, pomieszczeń bankowych itp. Wyodrębniono cztery klasy – A, B, C, D. Poziom odporności rośnie wraz z kolejną literą alfabetu.
Dobierając zamek do mieszkania czy biura, warto rozważyć zakup modelu z wymienną wkładką bębenkową, która jest swojego rodzaju pośrednikiem między zamkiem a kluczem. W przypadku awarii, zgubienia lub kradzieży kluczy nie będzie konieczna wymiana całego zamka, lecz tylko wkładki. Jeszcze jedną zaletę takiego rozwiązania stanowią klucze – niewielkie, łatwe do przechowywania w kieszeni, portfelu oraz łatwe w użyciu. Wkładki bębenkowe można podzielić na dwa rodzaje:
Wkładki profilowe przeznaczone są do większości dostepnych na rynku zamków wpuszczanych. Budowę wkładki profilowej i sposób działania obrazuje poniższa grafika.
Przekrój wkładki keyTec AZ marki Winkhaus
Według europejskiej normy PN-EN 1303:2007 rozróżnia się cztery rodzaje wkładek bębenkowych.
jednostronna | Wkładka Spółdzielni Inwalidów "Metal" |
dwustronna symetryczna | Klasyczna wkładka Gerda WKM1 |
dwustronna asymetryczna | Gerda WKE1 |
dwustronna symetryczna z gałką |
Wkładka firmy EVVA |
Powyższe rodzaje wkładek stanowią jedynie podstawę dodatkowych wariantów. Można znaleźć również wkładki dwustronne asymetryczne z gałką albo jednostronne (zwane też połówkowymi) z gałką.
Możesz wziąć pod uwagę zakup wkładki dwustronnej otwieranej niezależnie. Oznacza to, że będziesz mógł zamknąć drzwi nawet wtedy, kiedy klucz będzie znajdował się w zamku od wewnątrz.
Jeżeli chcesz mieć w drzwiach jeden wpuszczany zamek bez dodatkowego zamka zewnętrznego z zasuwą, koniecznie wybierz wkładkę z gałką. Takie są współczesne wymogi bezpieczeństwa, a także zdrowego rozsądku. Przypuśćmy sytuację, że w nocy doszło do pożaru, drzwi zaś są zamknięte na klucz, a klucz się zawieruszył. W takim momencie nie ma czasu na szukanie, a za dobór niewłaściwej wkładki można zapłacić najwyższą cenę.
Rodzaj wkładki należy dopasować do grubości drzwi, umieszczenia w nich zamka i własnych potrzeb. Jeżeli od wewnątrz nie chcesz używać do zamykania drzwi klucza, naturalnym wyborem będzie wkładka z gałką. Aby znaleźć właściwy rozmiar należy
Wkładka cylindryczna Gerda RIM4zmierzyć odległość między osią zamka a krawędzią drzwi oraz doliczyć grubość założonego później szyldu zamka. Rozmiar wkładki w milimetrach może być oznaczony w następujący sposób, np. 31/31 lub 28/36. W drugim przypadku masz do czynienia z wkładką asymetryczną, do zastosowania w sytuacji, kiedy z jednej strony chcesz np. założyć masywniejszy szyld albo otwór na zamek nie został wycięty symetrycznie.
Wkładki cylindryczne przeznaczone są do zamków nawierzchniowych z zasuwą, tzw. łuczników. Tutaj nie ma podziału na różne rodzaje.
O poziomie zabezpieczenia zamka decyduje wkładka. Różne sposoby kodowania klucza, ilość kombinacji, wytrzymałość, odporność na rozwiercenie, temperaturę i uderzenia. Zbiór wszystkich wymienionych cech określa norma PN-EN 1303 z 2007 roku. Wiarygodna wkładka powinna posiadać atest nadany przez uprawnioną jednostkę – np. Instytut Mechaniki Precyzyjnej. Na rynku jest wiele wkładek bez atestu. Jeśli zależy Ci na wyższym poziomie bezpieczeństwa wybierz tą atestowaną.
Jeśli chcesz wiedzieć, czy wybrany przez Ciebie zamek spełnia kryteria wspomnianej normy, poproś sprzedawcę o przedstawienie certyfikatu. Podstawowe dane powinny być też zapisane na opakowaniu wkładki/zamka. Zarówno na certyfikacie jak i opakowaniu powinne znajdować się następujące oznaczenia (na przykładzie zamków MCS BS6 firmy LockPol) :
Podstawowe parametry |
Klasa odporności na włamanie: - B -wg.KT/402/IMP/209, wrzesień 2009 r., wyd. 3; |
||||||||
Kategoria użytkowa- nia |
Cykle próbne/ trwałość |
Masa drzwi | Odporność ogniowa | Bezpie- czeństwo |
Odporność na korozję | Zabezpie- czenie kodu |
Odporność na atak |
Odpor- |
|
1 | 6 | 0 | 0 | 0 | B | 5 | 1 | B |
A teraz rozszyfrujmy poszczególne oznaczenia. Czytając tabelę od lewej strony:
Klasa trwałości | Ilość cykli próbnych |
---|---|
4 | 25000 |
5 | 50000 |
6 | 100000 |
0 – wkładka nie może być stosowana w takich drzwiach
1 – dopuszczone stosowanie w takich drzwiach
0 – brak wymagań dotyczących odporności na rdzewienie i temperaturę;
A – wysoka odporność na korozję, brak wymagań dotyczących temperatury
B – brak wymagań dotyczących odporności na korozję, odporność na temperaturę w zakresie od – 20oC do +80oC
C – wysoka odporność na korozję, odporność na temperaturę w zakresie od – 20oC do +80oC
Klasa | Minimalna liczba kombinacji | Minimalna liczba ruchomych zastawek | Maksymalna liczba jednakowych stopni (%) | Kod otwierający na kluczu | Działanie mechanizmu zabezpieczającego; wartości przed i po rozpoczęciu badania (Nm) | Odporność na moment obrotowy (Nm) |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | 100 | 2 | 100 | Tak | 1,5 (1) | 2,5 |
2 | 300 | 3 | 70 | Tak | 1,5 (1) | 5 |
3 | 15000 | 5 | 60 | Nie | 1,5 (1) | 15 |
4 | 30000 | 5 | 60 | Nie | 1,5 (2) | 15 |
5 | 50000 | 6 | 60 | Nie | 1,5 (2) | 15 |
6 | 100000 | 6 | 50 | Nie | 1,5 (2) | 15 |
Klasa | Odporność na wiercenie (w minutach) | Odporność na atak przecinakiem (ilość uderzeń) | Odporność na ukręcenie (liczba skręceń) | Odporność na wyrwanie z siłą 15 kN (w minutach) | Odporność na moment obrotowy (w Nm) |
---|---|---|---|---|---|
0 | - | - | - | - | 1 |
1 | 3 - 5 | 30 | 20 | 3 | 20 |
2 | 5 - 10 | 40 | 30 | 5 | 30 |
Klasa | Minimalna liczba kombinacji | Minimalna liczba ruchomych zastawek | Maksymalna ilość jednakowych stopni (%) | Odporność na przewiercenie, przepiłowanie, ścięcie (w minutach) | Działanie mechanizmu zabezpieczającego (sprawdzenie możliwości otwarcia kluczem z innym jednym nacięciem - siła w Nm) | Odporność na moment brotowy (Nm) |
---|---|---|---|---|---|---|
T | 30000 | 5 | 60 | - | 1,5 | 4 |
A | 30000 | 5 | 60 | - | 1,5 | 4 |
B | 30000 | 5 | 60 | 3 | 1,5 | 10 |
C | 60000 | 6 | 60 | 6 | 1,5 | 25 |
Kupując zamek, musisz mieć świadomość, że to nie koniec wydatków. Nawet jeśli zdecydujesz się na samodzielny montaż, w wielu wypadkach konieczne będzie dokupienie akcesoriów dodatkowych, które uszczuplą Twój budżet o kolejne złotówki. Oto najczęściej kupowane dodatki:
Przeglądając ofertę rynkową, szybko przekonasz się, że wiele zamków sprzedawanych jest bez wkładki. Zatem, żeby zamek
Szyld zamka z klamką firmy Hoppespełniał swoją rolę – konieczne jest dokupienie wkładki.
Zabezpieczają wkładkę zamka przed włamywaczami. Mają różny kształt i wykończenie. Szyld może być zrobiony z aluminium lub stali. Oprócz funkcji zabezpieczających stanowi również element dekoracyjny.
Zamki wpuszczane z reguły sprzedawane są bez klamek. Rynek w tej kwestii oferuje bardzo dużo: masz do wyboru klamki w przeróżnych formach, kolorach, wykonane z przeróżnych materiałów.
Są kolejnym elementem, który pomaga w zabezpieczeniu drzwi przed intruzami. Fragment blachy z wyciętymi na rygle otworami, który montuje się w futrynie na wysokości zamka. Obejmę rygla kupujesz do zamka nawierzchniowego. Przykręcane są do futryny i po zamknięciu zamka blokują otwarcie drzwi.
Dokupuje się je do zamków nawierzchniowych. Jeśli chcesz podnieść poziom bezpieczeństwa, zanim zostanie do drzwi
Gerda Tytan ZXZ z zapornicą
przykręcony zamek, możesz pod nim zamontować blachę zabezpieczającą. Jednostki certyfikujące z reguły zaznaczają, że zastosowanie blachy zabezpieczającej podwyższa klasę antywłamaniową zamka.
Łańcuch do drzwi pozwala na kontrolowane otworzenie drzwi w celu np. odebrania przesyłki. Obok tradycyjnych łańcuchów, w tej chwili można kupić o wiele skuteczniejsze zamki z zapornicą, czyli tzw. łańcuchem sztywnym. Zamek wyposażony jest w dodatkową klamrę, która zahaczona o rygiel umożliwia otworzenie drzwi na określoną szerokość.
Na polskim rynku masz do wyboru produkty całej masy firm krajowych i światowych oferujących certyfikowane zamki i akcesoria. Oto nasza lista:
Najtańsze wkładki można kupić już w granicach 15 – 20 zł. Tanie zamki wpuszczane kosztują od 10 do 50 zł, nawierzchniowe – od 20 do 50 zł. Jeśli chcesz zainwestować w lepszy zamek z atestem, przygotuj zarówno na zamek jak i na wkładkę po ok. 100 zł. Możesz też kupić tańszy zamek i zainwestować w dobrą wkładkę oraz wysokiej klasy szyld. Najlepsze rozwiązania są najdroższe. Atestowane zamki antywłamaniowe potrafią kosztować 500 zł i więcej.
Wybierając zamek, weź pod uwagę kilka aspektów. Po pierwsze, gdzie znajdują się drzwi, które chcesz zabezpieczyć, po drugie – jaką kwotę chcesz przeznaczyć na zamek. Jeśli mieszkasz w bloku, masz czujnych sąsiadów, a przy tym nie trzymasz w mieszkaniu kosztownych dzieł sztuki lub sprzętu elektronicznego wartego dziesiątki lub nawet setki tysięcy złotych, nie musisz od razu inwestować w wieloryglowy zamek rozporowy, za który zapłacisz kilkaset złotych. Wystarczy porządny zamek nawierzchniowy z zasuwą oraz wpuszczany podklamkowy. Za oba razem z blachami, szyldem i wkładkami zapłacisz maksymalnie do 200 zł. Z drugiej strony, jeżeli stać Cię na dom za miastem, pokaźną kolekcję antyków i kino domowe najwyższej klasy, lepiej od razu zainwestować w dobre drzwi antywłamaniowe, które będą już wyposażone w zestaw zamków.
Życzymy wszystkim, aby słowo kradzież trafiło do słownika wyrazów archaicznych!